حرم حضرت شاهچراغ | تاریخچه | قسمت های مختلف حرم + جاذبه های اطراف
فهرست عناوین
- 1 معرفی حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 2 حضرت شاهچراغ (ع) کیست؟
- 3 دلیل نام‌گذاری حضرت شاهچراغ (ع)
- 4 تاریخچه حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 5 قسمت های مختلف حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 6 ایوان حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 7 ضریح حضرت شاهچراغ (ع)
- 8 صحن مطهر شاهچراغ
- 9 گلدسته‌ها
- 10 گنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 11 سردرهای حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 12 درهای ورودی حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 13 امام‌زاده سید میرمحمد (ع)
- 14 کتابخانه آستان مقدس احمدی و محمدی (ع)
- 15 موزه آستان مقدس حرم حضرت شاهچراغ (ع)
- 16 جاذبه های اطراف حرم شاهچراغ
حرم حضرت شاهچراغ (ع)، همچون یک ستاره‌ای درخشان، از جاهای دیدنی شیراز به‌شمار می‌آید. حضرت شاهچراغ (ع)، برادر امام رضا (ع) و فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) است و آرامگاه ایشان به‌عنوان بزرگ‌ترین زیارتگاه مذهبی شیراز و یکی از جاذبه‌های مذهبی برجسته در ایران شناخته می‌شود. این مکان علاوه بر معماری خیره‌کننده، با تزیینات بی‌نظیر از کاشی‌کاری و آینه‌کاری، یک شاهکار بی‌نظیر به‌حساب می‌آید. زیارتگاه حضرت شاهچراغ (ع)، گردشگران و زائران را با جلوه‌های فوق‌العاده زیبا و آراسته‌ای از هنر کاشی‌کاری و آینه‌کاری مسحور می‌کند. این مکان به‌طور خاص، در نظر بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی به‌عنوان یکی از زیباترین مساجد و آرامگاه‌های ایران معرفی می‌شود.
معرفی حرم حضرت شاهچراغ (ع)
زیارتگاه شاهچراغ از نظر هنری و معماری اسلامی و ایرانی، به‌عنوان یک شاهکار با کاشی‌کاری و آینه‌کاری زیبا و معنوی شناخته می‌شود. سبک معماری آذری در آن حاکم است و آینه‌ها و کاشی‌های رنگی در نمای آرامگاه جذابیت خاصی دارند. آرامگاه شاهچراغ (ع) شامل چهار شاه‌نشین و مسجدی در جنوب غرب حرم است. حیاط آن دو در اصلی و حوض فواره‌دار دارد و درختان زیبا در اطراف این حوض خود را نمایان می‌کنند. حرم حضرت شاهچراغ (ع) و حرم حضرت سید میر محمد (ع) در این مکان قرار دارند و اتاق‌های دو طبقه نیز در دور حیاط دیده می‌شوند. این حرم دارای چهار صحن با نام‌های صحن امام جواد (ع)، صحن حضرت معصومه (ع)، صحن اصلی و صحن عتیق و سه شبستان که شبستان حضرت سید میر محمد (ع) و شبستان بزرگ امام خمینی (ره) و حضرت شاهچراغ (ع) در شبستان دارالعباده قرار دارد.
آدرس حرم حضرت شاهچراغ: استان فارس، شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، خیابان احمدی
حضرت شاهچراغ (ع) کیست؟
حضرت سيد امير احمد (ع) که با نام شاهچراغ (ع) شناخته می‌شوند، پسر ارشد امام موسی كاظم (ع) و برادر امام علی بن موسی الرضا (ع) هستند. از آنجا که روز تولد حضرت شاهچراغ (ع) مشخص نیست، تصمیم گرفته شد که فاصله بین تولد حضرت معصومه (س) و حضرت امام رضا (ع) در دهه کرامت، یک روز برای بزرگداشت حضرت احمد بن موسی (ع) در نظر گرفته شود. بر این اساس شورای عالی انقلاب فرهنگی در شهریور سال ۱۳۸۸ روز ششم ذی القعده را به‌عنوان روز گرامیداشت حضرت شاهچراغ (ع) در تقویم مناسبت‌های ملی-اسلامی کشور اضافه کرد.
پس از شهادت حضرت موسی کاظم (ع)، شیعیان مدینه گمان می‌کردند که ایشان امام به‌حق پس از پدر بزرگوارشان هستند. حضرت در خطبه‌ای به مردم فرمودند که برادر ایشان، حضرت علی بن موسی علیه‌السلام، امام و خلیفه به‌حق و ولی خدا است.
حاکم شیراز به کمک جاسوسان خود توانست بعد از یک سال، محل زندگی ایشان را بیابد و در درگیری که به راه افتاد، با شمشیر ضربه‌ای بر سر ایشان وارد شد و در ادامه به دستور حاکم، خانه روی بدن شریف حضرت خراب شد.
حضرت شاهچراغ (ع) کیست؟
پسر ارشد امام موسی کاظم (ع) و برادر امام علی بن موسی الرضا (ع)
دلیل نام‌گذاری حضرت شاهچراغ (ع)
در دوره آل بویه و زمامداری امیر عضدالدوله دیلمی، منازل مسکونی اطراف مدفن حضرت ناشناس وجود داشت. هر شب جمعه، چراغی در بالای تلی از خاک تا سپیده‌دم روشن می‌شد و این موضوع باعث ترغیب یک پیرزن شد که معتقد بوده محل مدفن امامزاده‌ای است. امیر عضدالدوله به خانه پیرزن رفت و به‌محض روشن‌شدن چراغ، پیرزن با فریاد گفت:
“حضرت موسی بن جعفر (ع) در این محل به خاک سپرده شدهاند!”
امیر با دیدن نور چراغ شگفت‌زده شد و پس از پایین‌آمدن از تل خاکی، مجدداً همان نور چراغ را مشاهده کرد. این اتفاق باعث شد که امیر، شخصی را مامور بررسی ماجرا کند و در نهایت متوجه شود که فرزند ارشد حضرت موسی بن جعفر (ع) در این محل به خاک سپرده شدهاند و دستور می‌دهد که جایگاهی بر بالای آن ساخته شود.
دلیل نام‌گذاری حضرت شاهچراغ (ع) :
هر شب جمعه در بالای تلی از خاک چراغ روشن می شد پیرزنی ترغیب می شود و به امیر خبر می دهد بعد از بررسی مشخص می شود که آن آرامگاه حضرت موسی بن جعفر است و به این نام مشهور می شود
تاریخچه حرم حضرت شاهچراغ (ع)
در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی، تاریخچه بنای حرم حضرت شاهچراغ (ع) آغاز شد. آن زمان، حرم تنها یک تل خاک بود و امیر مقرب‌الدین مسعود بدرالدین، وزیر اتابک، آن را زیبا‌سازی کرد و بنایی با بقعه و گنبد برای آن ساخت. در دوره ایلخانی نیز ملکه تاشی خاتون، مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو، حرم را بازسازی کرد و بارگاهی بزرگ با گنبد بلند، مسجد، مدرسه، محل استراحت مسافران و بازار اطراف آن را احداث کرد. او مغازه‌های بازار نزدیک حرم را وقف این آستان کرد. در سال ۸۸۵ هجری شمسی، شاه اسماعیل صفوی نیز مرمت‌های گسترده‌ای در حرم انجام داد و بعد از آن زمین‌لرزه‌ای رخ داد که بخشی از گنبد آرامگاه را تخریب کرد و سال‌ها بعد مورد بازسازی قرار گرفت. همچنین، در زمان نادرشاه، مرمت‌های زیادی در حرم انجام شد و یک قندیل بزرگ از طلا زیر گنبد آویزان شد. او قبل از غلبه بر افغان‌ها و تصرف شیراز، تصمیم گرفته بود حرم را بازسازی کند و به این منظور هزینه‌های زیادی را انتخاب کرد.
حرم حضرت شاهچراغ (ع)، با وقوع زلزله‌ها در طول تاریخ، مرتباً مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. از زمان عضدالدوله دیلمی تا فتحعلی شاه قاجار و ادامه تا دوره پهلوی، این حرم بارها مورد توجه و بهسازی قرار گرفته است. اما همچنان، هر بار بازسازی‌ها و اضافات جدید به آن ارزش و زیبایی آن را افزایش می‌دهند.
زلزله‌ها به حدی شدید بوده‌اند که مراجع مسئول املاک حرم، قندیل نادرشاه را فروخته و مبلغ حاصله را برای مرمت حرم استفاده کردند. همچنین، توسط فتحعلی شاه قاجار، مرمت‌هایی در آرامگاه صورت گرفت و ضریحی نقره‌ای نیز در بقعه متبرکه نصب شد. اتفاقات زلزله‌ای بعدی هم تخریبی را به دنبال داشت و محمد ناصر ظهیرالدوله همان سال اقدام به بازسازی آن کرد.
در دوره‌های بعدی، نصب دری نقره‌ای برای ورودی حرم و ساعت بزرگی در برج جنوبی بقعه انجام شد و آینه‌کاری دیوارها و سقف حرم توسط استاد زین‌العابدین به پایان رسید. همچنین، در دوره پهلوی، دیوارهای داخلی حرم با کاشی‌کاری مزین شد و گنبدی با اسکلت فلزی تازه‌ای به همت انجمن آثار ملی و اداره باستان‌شناسی فارس ساخته شد که جایگزین گنبد قدیمی آرامگاه شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، عملیات عمرانی وسیعی در حرم انجام شد که شامل احداث و تکمیل سالن بالای سر و آینه‌کاری بخش قدیمی حرم بود. همچنین، منبر بزرگی از مرمر یک‌پارچه در بخش جنوبی این سالن نصب شد که حجاری بسیار زیبایی دارد. این عملیات‌ها همچنان ادامه دارند و حرم حضرت شاهچراغ (ع) به عنوان یک مکان مقدس و زیبا همچنان تجدید نظر و بهسازی می‌شود.
تاریخچه : در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی ساخت بنا شروع شد و تا به الان این حرم مورد بازسازی قرار گرفته و باعث زیبایی معماری آن می شود
قسمت های مختلف حرم حضرت شاهچراغ (ع)
ایوان حرم حضرت شاهچراغ (ع)
ایوان حرم حضرت شاهچراغ (ع)، یک بنا با ارزش تاریخی است که به دوره علاء‌الدوله قاجار برمی‌گردد. این ایوان با ابعاد ۳۸٫۳۰ متر طول و ۵٫۵ متر عرض دارد و ۱۰ ستون به ارتفاع ۱۰٫۵ متر دارد. تزیینات گچبری در دو سمت ایوان، ۱۲ حجره دو طبقه را به نمایش می‌گذارد. دو راهروی طلایی در این ایوان به حرم و ایوان منتهی می‌شوند.
سقف ایوان با گره‌تند و لغاظ از چوب ساج ساخته‌شده است و توسط هنرمندان کارگاه نجاری حرم با استفاده از چوب نارنج و افرا تزیین شده است. ستون‌ها دارای مقرنس چهار ترک بالا، مزین به اسماء‌الله، و هشت ترک پایین هستند. سنگ مرمری نیز با نقوش اسلیمی زیبا در زیر ستون‌ها و بخش جلویی ایوان وجود دارد که توسط حجاران حرم به‌دست آورده شده است.
سه رواق نیز به بخش جنوبی ایوان اضافه شده‌است که دارای کاشی‌کاری‌های زیبا و منحصربه‌فردی است. با گذر زمان، سقف و ستون‌های ایوان دچار فرسودگی و خوردگی موریانه شدند و به جای آنها از ستون‌های آهنی برای استخوان‌بندی استفاده شده‌است. همچنین، ایوان کوچکی نیز در جلوی حجره‌های فوقانی بنا و صحن حرم وجود دارد که کاشی‌کاری‌های جذابی دارد.
مشخصات ایوان حرم شاهچراغ:
- ابعاد ۳۸٫۳۰ متر طول و ۵٫۵ متر عرض دارد و ۱۰ ستون به ارتفاع ۱۰٫۵ متر
- 12 حجره دو طبقه
- سقف ساخته شده با گره تند و چوب ساج تزیین شده با چوب نارنج و افرا
- ستون های دارای مقرنس
- کاشی کاری های زیبا
ضریح حضرت شاهچراغ (ع)
در دوره فتحعلی شاه قاجار، ضریح حضرت شاهچراغ (ع) با روکش نقره ساخته شد. این ضریح دارای ابعادی به طول ۳٫۲۵ متر و عرض ۱٫۷۵ متر بود و با اشعاری به زبان فارسی و عربی، به مدح ائمه اطهار (ع) تزیین شده بود.
ضریح بعدی حضرت شاهچراغ (ع) از سطح حرم حدود ۱۰ سانتی‌متر بلندتر بود و روی صندوق چوبی داخل ضریح، پارچه‌ای سبزرنگ بود. این ضریح دارای یک اسکلت از چوب ساده بود که بخشی از آن نقره‌اندود شده بود و شبکه‌های نقره در چهار طرف آن دیده می‌شد.
قرآنی به خط کوفی قدیمی نیز در گذشته بر روی مرقد حضرت امام‌زاده احمد بن موسی (ع) قرار داشته است که کتابت آن را به حضرت علی (ع) نسبت می‌دهند. حاج معتمد الدوله فرهاد میرزا در دوره‌ای دستور ساخت یک جعبه‌ی خاتم را به منظور قرار دادن قرآن می‌دهد که بعدها این قرآن و جعبه به موزه پارس منتقل می‌شوند.
ضریح فعلی، به طول ۳٫۵۸ و عرض ۲٫۲۶ متر، کاملاً از نقره ساخته شده است. صندوق خاتم‌کاری بسیار زیبایی بر روی مرقد وجود دارد و ستون‌ها و سقف داخل ضریح با ترکیبی از معرق و خاتم‌کاری تزیین شدهاند. این تزئینات زیبا توسط علیرضا گودرزی از خاتم‌کاران شیرازی در فاصله سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ به زیبایی هرچه تمام‌تر انجام شده است. این ضریح همچنان به عنوان یکی از نمادهای زیبا و مذهبی شناخته می‌شود و جذابیت خاص خود را حفظ می‌کند.
مشخصات ضریح حضرت شاهچراغ:
- طول ۳٫۲۵ متر و عرض ۱٫۷۵ متر
- صندوق خاتم کاری
- ستون و سقف با تزیین معرق و خاتم کاری
صحن مطهر شاهچراغ
در گذشته، حرم‌های احمدی و محمدی (ع) دو صحن مستقل داشته‌اند و از طریق بازار بین‌الحرمین به هم متصل می‌شدند. اما با طرح توسعه آستان مقدس، صحن مطهر بزرگ‌تر شد و اکنون هر دو مرقد در یک صحن قرار دارند. حرم سید میر محمد (ع) در شمال شرق حیاط و حرم شاهچراغ (ع) در غرب حیاط واقع شدهاند.
صحن مرکزی این حرم مستطیلی‌شکل است و مساحتی بالغ بر ۱۴ هزار متر مربع دارد که ۱۶۲ حجره دو طبقه در اطراف آن احداث شده است. رواق‌های این صحن با آجرکاری و کاشی‌کاری از طراحان و هنرمندان آستان تزیین شدهاند. نرده‌های چوبی موجود در این صحن از چوب ساج ساخته شدهاند و کف صحن از سنگ گندمک فارس پوشیده شده است.
در وسط صحن، یک حوض بزرگ قرار دارد که برای ساخت آن از سنگ‌های بزرگ نی‌ریز استفاده شده و کار حجاری و نصب آن برعهده کارگاه سنگ‌تراشی آستان قرار داشته است. این حوض زیبا به جلب زیارت‌گزاران و زائران برای عبادت و زیارت می‌آید و زیبایی خاصی به صحن می‌بخشد.
مشخصات صحن مطهر:
- مساحت ۱۴ هزار متر مربع
- 160حجره دو طبقه
- رواق آجرکاری وکاشی کاری
- نرده های چوبی از چوب ساج
- کف صحن با سنگ گندمک
- حوض با سنگ های بزرگ نی ریز
گلدسته‌ها
در حرم آستان حضرت شاهچراغ (ع)، دو گلدسته قرار دارد که یکی در شمال و دیگری در جنوب ایوان قرار دارند. این گلدسته‌ها برای قرینه‌سازی دو طرف ایوان و پخش قرآن و اذان به اقصی نقاط شهر ساخته شدهاند. گلدسته جنوبی که توسط کارگاه معرق‌کاری آستان مقدس ساخته شده، کاشی‌کاری با رنگ‌های طبیعی دارد. در حالی که گلدسته شمالی با نقوش اسماء‌الله تزیین شده و روی آن جدیداً هشت ترکی به نام‌ها و القاب ائمه اطهار (ع) قرار داده شدهاند.
سر گلدسته با ارتفاعی حدود ۳٫۶۵ متر و وزنی تقریباً سه تن، دارای اسکلت فلزی است که با مس و چوب پوشانده شده است. ارتفاع کلی گلدسته تا زیر اتاق موذن حدود ۲۰٫۴۰ متر، قطر پایین آن به ۲٫۲ متر و قطر بالای گلدسته به ۲٫۳۵ متر می‌رسد. این گلدسته‌ها نمادهای زیبا و مهمی هستند که زیبایی و ارزش معنوی حرم را افزایش می‌دهند.
مشخصات گلدسته ها:
- کاشی کاری
- سر گلدسته با ارتفاعی حدود ۳٫۶۵ متر و وزنی تقریباً سه تن
- ارتفاع کلی گلدسته ۲۰٫۴۰ متر
- قطر پایین گلدسته ۲٫۲ متر
- قطر بالای گلدسته ۲٫۳۵ متر
گنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع)
در دوران اتابکان فارس، اولین گنبد بقعه مطهر در سال ۶۰۵ هجری شمسی ساخته شد و ملکه تاشی خاتون در سال ۷۲۳ هجری شمسی، این گنبد را تعمیر کرد. پس از زلزله در سال ۱۲۰۲ هجری شمسی، گنبد حرم فرو ریخت و حسینعلی میرزا قاجار، حاکم فارس، گنبد جدیدی را برای آن ساخت که روی ساقه‌اش سوره «طه» نوشته شده بود. در سال ۱۲۰۹ هجری شمسی، این گنبد تعمیر و سوره «فتح» روی ساقه داخلی آن آینه‌کاری شد.
گنبد در سال‌های بعدی نیز با زلزله‌ها مواجه شد و تعمیرات بر روی آن انجام شد. در سال ۱۳۰۶ هجری شمسی، با استفاده از میله‌های آهنی تلاش برای مهار شکاف‌ها صورت گرفت، اما راهکار موفق نبود و خطر فرو ریختن گنبد همچنان وجود داشت. در نهایت، در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی، گنبد اصلی برچیده شد و گنبد جدیدی با اسکلت آهنی روی پایه‌های گنبد قرار گرفت.
در زمان تولیت آیت‌الله سید محمد مهدی دستغیب، کاشی‌کاری گنبد مرمت شد. به دلیل اسکلت آهنی گنبد، قطعات کاشی با قالب‌های فلزی به بدنه اصلی گنبد وصل شدند. گنبد حاضر وسعت بیش از ۵۰۰ متر مربع دارد و ارتفاع و قطر آن به ۱۴ متر می‌رسد. کاشی‌های معرق روی گنبد در رنگ‌های مشکی، کرم، سبز، قهوه‌ای، زرد، سفید، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی طراحی شدهاند و جلوه‌ی زیبایی به آن می‌بخشند. این گنبد به عنوان یکی از جاذبه‌های مذهبی و فرهنگی شهر شیراز شناخته می‌شود و با کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد خود، توجه زیادی را به خود جلب می‌کند.
مشخصات گنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع) :
- وسعت بیش از ۵۰۰ متر مربع و ارتفاع و قطر ۱۴ متر
- کاشی‌های معرق روی گنبد در رنگ‌های مشکی، کرم، سبز، قهوه‌ای، زرد، سفید، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی
سردرهای حرم حضرت شاهچراغ (ع)
صحن حرم حضرت شاهچراغ (ع) شش سردر ورودی دارد. سردرهای غربی این حرم شامل دو ورودی است: سردر بزرگ جنوب غربی به نام باب الرضا (ع) و سردر شمال غربی به نام باب موسی بن جعفر (ع) که به صحن جمهوری اسلامی مشرف هستند.
در گذشته، تنها ورودی حرم از سردر باب موسی بن جعفر (ع) از جانب میدان احمدی بود و پس از انقلاب اسلامی، کاشی‌کاری این سردر به پایان رسید. به منظور تسهیل تردد مردم، دو راهرو در کنار این ورودی تعبیه شد و کارگاه آستان مقدس کاشی‌کاری و قرینه‌سازی آن را انجام دادند. این سردرها در بالایشان اشعار خودنمایی به‌زیبایی نصب شدهاند.
سردر باب الرضا (ع) به منظور تراکم تردد مردم ساخته شد و اسکلت آن از بتن است. پیچک‌ها و ستون‌های اطراف سردر به دست سنگ‌تراشان آستان تراشیده شدهاند. این سردر، دری دو لنگه به طول ۴٫۲۰ و عرض ۱٫۴۷ متر از چوب ساج دارد و با ورق و قبه‌های هشت‌پر برنزی مزین شده‌است که به استقامت در را افزایش داده‌اند.
محیط داخلی سردرها به‌شکل هشت‌ضلعی است و سقف آن با کاشی‌کاری معرق زیبایی تزئین شده‌است. در دو طرف محیط داخلی سردر، کاشی‌کاری‌های زیبا با اشعار دکتر نورانی وصال شیرازی و احمد وقار شیرازی انجام شده‌است.
- ورودی شرقی حرم حضرت شاهچراغ (ع) : می‌تواند به مسجد جامع عتیق راه یابد.
- سردر شمالی: این حرم به بازار شاهچراغ و خیابان احمدی متصل است.
- ورودی جنوبی حرم: به دارالشفا حرم و کوچه بین‌الحرمین ارتباط برقرار می‌کند.
- باب السجاد نیز در کنار حرم مطهر حضرت سید میر محمد (ع) واقع شده است که امکان دسترسی به خیابان لطفعلی خان را برای زائران ایجاد می‌کند.
درهای ورودی حرم حضرت شاهچراغ (ع)
در حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع)، هفت در ورودی اصلی وجود دارد، که شامل دو در شمالی (ورودی خواهران)، دو در جنوبی (ورودی برادران)، یک در ورودی طلا و دو ورودی از ایوان مطهر می‌شود.
– در طلا ایوان حرم: این در دو لنگه به طول ۲٫۷۰ متر و عرض ۹۰ سانتی‌متر، چهارچوبی دو متری دارد که قوسی ۵٫۷ متری با ارتفاع ۷۰ سانتی‌متر در بالای آن قرار گرفته است. روی هر دو لنگه در و چارچوب‌ها، چند بیت شعر منبت شده است. این در قبلاً به عنوان در ظل السلطان شناخته می‌شد و اکنون در موزه نگهداری می‌شود.
در نقره‌ای رواق جنوبی: این در که به در عسکر خانی مشهور است، دو متر طول و ۳۰ سانتی‌متر عرض دارد و چهارچوب و در آن نقره‌اندود شدهاند. روی بالای چهارچوب، با خط نستعليق زیبایی نوشته شده است و ۱۷ بیت شعر از مرحوم قدسی روی این در دیده می‌شود.
در نقره‌ای رواق شمالی: در و چهارچوب رواق شمالی با روکش نقره است که طول و عرض آن به‌ترتیب به ۲٫۳۰ و ۱٫۴۰ متر می‌رسد. این در که به در حاج نصیرالملک مشهور است، در طبقه دوم موزه حرم مطهر نگهداری می‌شود و بالای چهارچوب منقوش به نسخ نستعلیق ۲۰ بیت از اشعار فصیح الملک شوریده هستند.
امام‌زاده سید میرمحمد (ع)
در حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع)، مرقد حضرت سید امیر محمد بن موسی (ع)، یکی از فرزندان حضرت امام موسی کاظم (ع) و برادر حضرت شاهچراغ (ع) قرار دارد. وی به‌دلیل عبادت زیاد به «میر محمد عابد» شناخته می‌شد. روایت‌های مختلفی درباره علت فوت ایشان وجود دارد؛ برخی به شهادت ایشان درگیری با نیروهای حاکم فارس اذعان کرده‌اند و برخی دیگر این مرگ را مرگ طبیعی دانسته‌اند.
مزار حضرت سید امیر محمد عابد در جوار حرم احمد بن موسی (ع) و در قسمت شرقی حرم مطهر واقع شده است. این حرم مقدس در گذشته صحن و حیاط مستقلی داشت و از طریق بازار بین‌الحرمین به حرم حضرت شاهچراغ (ع) متصل بود. هنگام توسعه ایوان کوچک حرم، هنرمندان بارگاه ملکوتی حضرت شاهچراغ (ع) نماسازی آن را در دستور کار قرار دادند. همچنین، بسیاری از سادات و دوست‌داران اهل بیت (ع) نیز در جوار این حرم مطهر دفن شدهاند.
در حدود سال ۷۰۴ هجری شمسی، میرزا عنایت‌الله دستغیب رضوان‌الله علیه نوری را در خانه خود می‌بیند و پس از جستجو، به لوح قبری برخورد می‌کند که محل دفن جسد مطهر حضرت سید امیر محمد (ع) را نشان می‌دهد. به این ترتیب، او بارگاهی را در این محل بنا می‌کند و با خرید تعدادی از خانه‌های اطراف، آن را توسعه می‌دهد. اولین گنبد حرم نیز در دوره ظهیرالدوله ساخته شده است که بعدها در زمان ناصرالدین شاه مرمت می‌شود.
در زمان حکومت نادرشاه افشار، دستور مرمت بقعه حرم صادر می‌شود و در سال‌های مختلف، ضریح‌هایی از جنس نقره و نیز ضریحی دیگر با دستور شاهزاده اویس میرزا ساخته می‌شود.
کتابخانه آستان مقدس احمدی و محمدی (ع)
کتابخانه آستان مقدس احمدی و محمدی (علیهما السلام) از زمان ملکه تاشی خاتون بنا شده و با وقف قرآن و کتب دیگر راه‌اندازی شد. این کتابخانه به دلیل جنگ‌های متعدد در طول زمان، مورد دستبرد قرار گرفت. اما در سال‌های بعد، متولی آستان مقدس احمد بن موسی (ع) تلاش کرد کتابخانه را احیا کند و کتاب‌های زیادی را در آن فراهم کرد. اولین کتابدار این مجموعه، مصطفی مؤذن بود که در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی به این سمت منصوب شد.
در طی زمان، برخی از کتاب‌های کتابخانه به دلیل بی‌توجهی پراکنده شدند؛ اما در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی مصادف با میلاد حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، کتابخانه مجدداً گشایش یافت. محمد هادی سلاحی، کتابدار کتابخانه، تلاش کرد تا تعداد کتاب‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. در نهایت، تعداد کتب این کتابخانه به بیش از ۶,۶۷۵ جلد کتاب خطی و بیش از هشت هزار جلد کتاب چاپی رسید.
با پیروزی انقلاب اسلامی و تولیت حضرت آیت‌الله حاج سید محمد مهدی دستغیب، کتابخانه به فضای بزرگ‌تری با امکانات بیشتر در طبقه دوم ضلع جنوبی حرم منتقل شد و با موجودی کتاب‌های بیشتر، مرکز پژوهشی آستان مقدس نیز به‌وجود آمد. تا سال ۱۳۹۴، موجودی کتابخانه از بیش از ۶۵ هزار نسخه کتاب چاپی فارسی، بیش از ۲۰۰ نسخه کتب نفیس، چاپ سنگی و غیره، ۵۰۰۰ عنوان کتاب مرجع، ۸۰۰۰ کتاب کودک و… تشکیل شده بود. این کتابخانه از آن زمان تاکنون به عنوان یک مرکز معتبر پژوهشی و آموزشی شناخته شده است.
منابع کتابخانه آستان مقدس: بیش از ۶۵ هزار نسخه کتاب چاپی فارسی، بیش از ۲۰۰ نسخه کتب نفیس، چاپ سنگی و غیره، ۵۰۰۰ عنوان کتاب مرجع، ۸۰۰۰ کتاب کودک
موزه آستان مقدس حرم حضرت شاهچراغ (ع)
موزه آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) در تاریخ ۳۰ آبان ۱۳۴۴ هجری شمسی، همزمان با عید مبعث، بازدید عمومی را آغاز کرد. ابتدا ساختمان موزه در مکان فعلی ورودی خواهران به حرم مطهر قرار داشت و فقط روزهای پنجشنبه برای بازدید علاقه‌مندان باز بود. پس از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی، اتاق‌های ضلع شمالی صحن شریف به سالن موزه تبدیل شدند و برخی از اشیا به نمایش درآمد.
در سال ۱۳۷۲ هجری شمسی، ساختمان کنونی موزه حرم مطهر در ضلع جنوبی حرم افتتاح شد. کتابخانه قدیمی آستان که در طبقه فوقانی موزه قرار داشت نیز به مجموعه موزه اضافه شد و فضای کلی آن به ۱۰۰۰ متر مربع افزایش یافت.
موزه آستان حضرت شاهچراغ (ع) بیش از هشت هزار شیء و بیش از سه هزار نسخه خطی و سند قدیمی از ادوار مختلف، از پیش از تاریخ تا دوران معاصر، را نگهداری می‌کند و این آثار به صورت گردشی در معرض نمایش قرار می‌گیرند.
آثار موزه آستان: بیش از هشت هزار شیء و بیش از سه هزار نسخه خطی و سند قدیمی از ادوار مختلف، از پیش از تاریخ تا دوران معاصر
جاذبه های اطراف حرم شاهچراغ
- باغ ارم
- باغ نارنجستان قوام
- عمارت شاپوری
- باغ جنت
- محله قصردشت
- تخت جمشید
